Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO(2), μέχρι και το 50% της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων σπαταλιέται και χάνεται στη διαδρομή από τον αγρό ή το στάβλο μέχρι το σπιτικό. Είναι ένα μεγάλο παγκόσμιο πρόβλημα τη στιγμή που ένας μεγάλο μέρος του πληθυσμού του πλανήτη υποσιτίζεται. Το φαινόμενο είναι κοινωνικό και ταυτόχρονα οικολογικό, γιατί η παραγωγή τροφίμων επιβαρύνει σημαντικά το οικολογικό ισοζύγιο.
Το πρόβλημα είναι φυσικά ορατό και στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου υπολογίζεται ότι η μέση ετήσια σπατάλη επεξεργασμένων τροφίμων είναι περίπου 180 κιλά ανά κάτοικο. Το χαρακτηριστικό αυτής της σπατάλης στις ανεπτυγμένες οικονομίες είναι ότι ένα μεγάλο ποσοστό σπαταλιέται από τον καταναλωτή, αφού έχει φτάσει στο σπιτικό.
Πώς θα βοηθηθεί ο τελικός καταναλωτής ώστε να περιορίσει αυτή η σπατάλη; Η συσκευασία εδώ αποτελεί μέρος της λύσης και όχι μέρος του προβλήματος. Αυτό είναι το αντικείμενο της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας διδακτορικής διατριβής της Helen Williams (Food Packaging for Sustainable Development)(3). Η Williams ερευνά την επίδραση που μπορεί να έχει η συσκευασία στη βελτίωση του περιβαλλοντικού ισοζυγίου ενός προϊόντος.
Ο κλασσικός τρόπος περιβαλλοντικής αξιολόγησης των υλικών περιορίζεται στον υπολογισμό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης κατά την παραγωγή των υλικών συσκευασίας και την τελική διαχείριση των απορριμμάτων τους. Αυτή η στενή αντιμετώπιση οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα.
Αυτό το έχουν ήδη αντιληφθεί τόσο στον FAO όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όλοι μιλάνε για το πώς πρέπει να διευρυνθούν τα όρια των περιβαλλοντικών ισοζυγίων ώστε να συμπεριλαμβάνουν το υλικό συσκευασίας μέσα στο τελικό προϊόν. Παράδειγμα: Θα πρέπει να συγκρίνουμε τα ισοζύγια των προϊόντων «συσκευασμένο γιαούρτι» και όχι των απομονωμένων «κεσέδων γιαουρτιού».
Η Williams όμως πάει ένα βήμα πιο πέρα: Θα πρέπει να διευρύνουμε τα όρια των ισοζυγίων έτσι ώστε να περιλαμβάνεται όλη η διαδικασία της χρήσης του προϊόντος. Παράδειγμα: Θα πρέπει να μην περιορίζουμε την αξιολόγηση στο «συσκευασμένο γιαούρτι» αλλά να την διευρύνουμε στο σύστημα: «παραγωγή και κατανάλωση γιαουρτιού». Ενα μεγάλο μέρος της σπατάλης (20-25%) εντοπίζεται στον τρόπο κατανάλωσης στο σπίτι. Στο μαθηματικό μοντέλο υπολογισμού των ισοζυγίων συσκευασμένων τροφίμων, εισάγεται ως μονάδα μέτρησης την ποσότητα του «τροφίμου που πραγματικά φαγώθηκε» και όχι του «τροφίμου που καταναλώθηκε».
Στα δύο διαγράμματα που ακολουθούν απεικονίζονται τα όρια των τωρινών περιβαλλοντικών ισοζυγίων, που εγκαταλείπονται, και των περιβαλλοντικών ισοζυγίων του μέλλοντος.
Η ερευνήτρια έκανε υπολογισμούς για συγκεκριμένα παραδείγματα προϊόντων: κρέας, ψωμί, τυρί και γάλα. Παράδειγμα: Ο περιορισμός της σπατάλης τυριού κατά 5%, με τη χρήση κάποιου νέου συστήματος συσκευασίας, θα μπορούσε να δικαιολογήσει την εφαρμογή του νέου τρόπου συσκευασίας έστω και αν ο νέος τρόπος είχε δεκαπλάσιο περιβαλλοντικό κόστος από τον προηγούμενο. Θα πρέπει επομένως να ζυγίζεται το περιβαλλοντικό κόστος από τη σπατάλη του τροφίμου σε σχέση με το περιβαλλοντικό κόστος του υλικού συσκευασίας.
Η διαπιστώσεις που έκανε παρακολουθώντας την καθημερινή ζωή 55 σπιτικών και μετρώντας ποσοτικά τη σπατάλη, μπορούν να κατευθύνουν τους στόχους έρευνας και καινοτομικής ανάπτυξης που μπορεί να έχει η βιομηχανία παραγωγής υλικών και συστημάτων συσκευασίας για τρόφιμα. Διακρίνει δύο κατηγορίες χαρακτηριστικών της συσκευασίας που συνδέονται με τη σπατάλη τροφίμων (και φυσικά τον περιορισμό της).
Τεχνικά χαρακτηριστικά: Εξασφάλιση στεγανότητας, προστασίας του περιεχομένου, συνθήκες υγιεινής, προέκτασης της διάρκειας ζωής, δυνατότητας ασφαλούς ξανακλεισίματος για περισσότερες της μιας χρήσεις.
Εργονομικά χαρακτηριστικά: Εύκολο άνοιγμα, δυνατότητα πλήρους αδειάσματος, σωστή ποσότητα περιεχομένου, εύκολη δοσομέτρηση, εύκολη και ασφαλής αποθήκευση.
Τελειώνοντας θα ήθελα να συνοψίσω τονίζοντας ότι:
- Το περιβαλλοντικό ισοζύγιο θα πρέπει να επικεντρώνεται στη χρήση των υλικών συσκευασίας και όχι στα ίδια τα υλικά.
- Η αξία που προέρχεται από τη συσκευασία δεν είναι το ίδιο το υλικό αλλά το αποτέλεσμα που έχει στον καταναλωτή.
==================================================================
(1) Δανείστηκα τον τίτλο του σημερινού σημειώματος από τον τίτλο του πρόσφατου γερμανικού ντοκιμαντέρ που έχει ως θέμα του την τεράστια σπατάλη τροφίμων κατά την πορεία τους από τον αγρό ως και το σπιτικό τραπέζι (www.taste-the-waste.de )
(2)United Nations Food and Agriculture Organization.
(3) Helen Williams, Food Packaging for Sustainable Development, Karlstad University Studies (2011:27), Sweden.
